شاهنامه‌خوانی در منچستر 251

در قرنطینه  ماه نوامبر 2020  این بخش را از طریق زوم  در کنار هم خواندیم

بیست و نهمین جلسه در قرنطینه

در دوران خسرو پرویز پسر هرمزد پسر نوشین روان هستیم ولی بهرام چوبینه بر تخت نشسته

 

داستان خسرو پرویز را ادامه می دهیم که به سمت روم می رود تا از قیصرکمک بگیرد و سپاهی جمع کند تا به مبارزه با بهرام برود و تاج و تخت پدرش را از او پس بگیرد

خسرو و سپاهش به مرز روم میرسند  به شهرستان کارستان.  مردم که از دور سپاه را می بینند به درون شهر پناه می برند و دروازه را می بندند. سه روز خسرو و سپاهش پشت دروازه میمانند

  

چو بگذشت لشکر بران تازه بوم 

بتندی همیراند تا مرز روم

چنین تا بیامد بران شارستان

 که قیصر ورا خواندی کارستان

چواز دور ترسا بدید آن سپاه

برفتند پویان به آبی راه و راه

بدان باره اندر کشیدند رخت

در شارستان را ببستند سخت

فروماند زان شاه گیتی فروز

به بیرون بماندند لشکر سه روز

روز چهارم خسرو نماینده ای می فرستد که ما اندک لشکری هستیم و نیاز به خوراک داریم. در همان موفع ابر سیاهی در آسمان پدید میاید و توقان میشود و بخشی از باره فرو می ریزد. همه ی مردم شهرستان می ترسند و دست به دها برمی دارند

فرستاد روز چهارم کسی

که نزدیک ما نیست لشکر بسی

خورشها فرستید و یاری کنید

چه برما همی کامگاری کنید

به نزدیک ایشان سخن خوار بود

سپاهش همه سست و ناهار بود

هم آنگه برآمد یکی تیره ابر

بغرید برسان جنگی هژبر

وز ابر اندران شارستان باد خاست

بهر بر زنی بانگ و فریاد خاست

چونیمی ز تیره شب اندر کشید

ز باره یکی بهره شد ناپدید

همه شارستان ماند اندر شگفت

به یزدان سقف پوزش اندر گرفت

اسقف دست به دعا و توبه برمی دارد. سه تا از بزرگان دین بیرون از شهر رفته و برای سپاه خوراک و لباس می برند. خسرو هم آنان را برای اینکه او را بیرون باره برای سه روز نگه داشته بودند سرزنش نکرد

بهر بر زنی بر علف ساختند

سه پیر سکوبا برون تاختند

ز چیزی که بود اندران تازه بوم

همان جامه هایی که خیزد ز روم

ببردند بالا به نزدیک شاه

که پیدا شد ای شاه برما گناه

چو خسرو جوان بود و برتر منش

بدیشان نکرد از بدی سرزنش

خسرو وارد باره می شود و همه به پیشواز خسرو میایند و گوهر نثار می کنند

بدان شارستان دریکی کاخ بود

که بالاش با ابر گستاخ بود

فراوان بدو اندرون برده بود

همان جای قیصر برآورده بود

ز دشت اندرآمد بدانجا گذشت

فراوان بدان شارستان دربگشت

همه رومیان آفرین خواندند

بپا اندرش گوهر افشاندند

چو آباد جایی به چنگ آمدش

برآسود و چندی درنگ آمدش

خسرو بعد از استراحت با سپاهش به سمت مانوی می رود. در آنجا هم همه به پیشواز او میایند

به قیصر یکی نامه بنوشت شاه

ازان باد وباران وابر سیاه

وزان شارستان سوی مانوی راند

که آن را جهاندار مانوی خواند

زما نوییان هرک بیدار بود

خردمند و راد و جهاندار بود

سکوبا و رهبان سوی شهریار

برفتند با هدیه و با نثار

همی‌رفت با شاه چندی سخن

ز باران و آن شارستان کهن

همی‌گفت هرکس که ما بنده‌ایم

به گفتار خسرو سر افگنده‌ایم

سه روز خسرو در آن شهرستان میماند و بعد راه میفتد و به شهرستان اوریغ می رود که در انجا دیری بوده. خسرو به سمت آن دیر می رود

بود اندر آن شهر خسرو سه روز

چهارم چو بفروخت گیتی فروز

بابر اندر آورد برنده تیغ

جهانجوی شد سوی راه وریغ

که اوریغ بد نام آن شارستان

بدو در چلیپا و بیمارستان

ببی راه پیدا یکی دیر بود

جهانجوی آواز راهب شنود

به نزدیک دیر آمد آواز داد

که کردار تو جز پرستش مباد

گر از دیر دیرینه آیی فرود

زنیکی دهش باد برتو درود

راهب آن دیر به خسرو می گوید که تو باید همان خسرو باشی که از دستیابی به تخت پدرش ناامید شده. خسرو هم برای آنکه راهب را امتحان کند می گوید که من از بزرگان ایران هستم و پیامی دارم برای قیصر نگاه کن ببین آیا رفتن من مبارک هست یا نه

هم آنگاه راهب چو آوا شنید

فرود آمد از دیر و او را بدید

بدو گفت خسرو تویی بی‌گمان

زتخت پدرگشته نا شادمان

زدست یکی بدکنش بنده‌ای

پلیدی منی فش پرستنده‌ای

چوگفتار راهب بی‌اندازه شد

دل خسرو از مهر او تازه شد

ز گفتار او در شگفتی بماند

برو بر جهان آفرین رابخواند

ز پشت صلیبی بیازید دست

بپرسیدن مرد یزدان پرست

پرستنده چون دید بردش نماز

سخن گفت با او زمانی دراز

یکی آزمون را بدو گفت شاه

که من کهتری‌ام ز ایران سپاه

پیامی همی نزد قیصر برم

چو پاسخ دهد سوی مهتر برم

گرین رفتن من همایون بود

نگه کن که فرجام من چون بود

راهب به او می گوید تو خودت شاهی مرا آزمایش مکن. خسرو از دانش راهب تعجب میکند و از او معذرت  می خواهد

بدو گفت راهب که چونین مگوی

توشاهی مکن خویشتن شاه جوی

چو دیدمت گفتم سراسر سخن

مرا هر زمان آزمایش مکن

نباید دروغ ایچ دردین تو

نه کژی برین راه و آیین تو

بسی رنج دیدی و آویختی

سرانجام زین بنده بگریختی

ز گفتار او ماند خسرو شگفت

چو شرم آمدش پوزش اندر گرفت

راهب می  گوید که عذرخواهی لازم نیست. تو اینجا به خوبی و میمنت آمدی و از قیصر سپاه خواهی گرفت و قیصر دخترش را هم به تو خواهد داد. سپس تو به جنگ بهرام خواهی رفت. بهرام فرار خواهد کرد و درهمان جایی که رفته به فرمان تو خونش ریخته خواهد شد

بدو گفت راهب که پوزش مکن

بپرس از من از بودنیها سخن

بدین آمدن شاد و گستاخ باش

جهان را یکی بارور شاخ باش

که یزدان تو را بی‌نیازی دهد

بلند اخترت سرفرازی دهد

ز قیصر بیابی سلیح و سپاه

یکی دختری از در تاج و گاه

چو با بندگان کار زارت بود

جهاندار بیدار یارت بود

سرانجام بگریزد آن بد نژاد

فراوان کند روز نیکیش یاد

وزان رزم جایی فتد دور دست

بسازد بران بوم جای نشست

چو دوری گزیند ز فرمان تو

بریزند خونش به پیمان تو

خسرو می پرسد گمان می کنی چقدر طول خواهد کشید تا پادشاهی به دست من بیفتد. راهب هم می گوید که دوازده ماه دیگر بر تخت خواهی نشست

بدو گفت خسرو جزین خود مباد

که کردی تو ای پیرداننده یاد

چوگویی بدین چند باشد درنگ

که آید مرا پادشاهی بچنگ

چنین داد پاسخ که ده با دو ماه

برین برگذرد بازیابی کلاه

اگر بر سر آید ده وپنج روز

تو گردی شهنشاه گیتی فروز

خسرو باز می پرسد که از این افرادی که دور من هستند چه کسی در پی آزار من است. راهب هم می گوید که بستام نامی هست و تو باید از دایی خود برحذر باشی

بپرسید خسرو کزین انجمن

که کوشد به رنج و به آزار تن

چنین داد پاسخ که بستام نام

گوی برمنش باشد و شادکام

دگر آنک خوانی و را خال خویش

بدو تازه دانی مه و سال خویش

بپرهیز زان مرد ناسودمند

که باشدت زو درد و رنج و گزند

خسرو که این را می شنود عصبانی میشود و به بستام می گوید که مادرت نام تو را گستهم گذاشت (یادداشتی به خود: نامگذاری توسط مادران) چرا خودت را بستام می نامی؟ بعد به راهبف گستهم  را نشان می دهد که این را می گویی و راهب هم می گوید بلی همین

بر آشفت خسرو به بستام گفت

که با من سخن برگشا از نهفت

تو را مادرت نام گستهم کرد

تو گویی که بستامم اندر نبرد

به راهب چنین گفت کینست خال

به خون بود با مادر من همال

بدو گفت راهب که آری همین

ز گستهم بینی بسی رنج و کین

بدو گفت خسرو که ای رای زن

ازان پس چه گویی چه خواهد بدن

بدو گفت راهب که مندیش زین

کزان پس نبینی جز از آفرین

نیاید بروی تو دیگر بدی

مگر سخت کاری بود ایزدی

بر آشوبد این سرکش آرام تو

ازان پس نباشد بجز کام تو

اگر چند بد گردد این بدگمان

همانش بدست تو باشد زمان

گستهم هم قسم می خورد  که  من از فرمان خسرو سرپیچی نخواهم کرد

بدو گفت گستهم کای شهریار

دلت را بدین هیچ رنجه مدار

به پاکیزه یزدان که ماه آفرید

جهان را بسان تو شاه آفرید

به آذرگشسپ و به خورشید و ماه

به جان و سر نامبردار شاه

به گفتار ترسا نگر نگروی

سخن گفتن ناسزا نشنوی

مرا ایمنی ده ز گفتار اوی

چوسوگند خوردم بهانه مجوی

که هرگز نسازم بدی درنهان

براندیش از کردگار جهان

خسرو به گستهم می گوید که من از تو بدی ندیدم ولی روی کار سپهر هم نمی شود حساب کرد. تعجب نمی کنم اگر تو تغییر کنی که وقتی تقدیر رقم بخورد دانش و خرد هم به کار نمیاید

بدو گفت خسرو که از ترسگار

نیاید سخن گفت نابکار

ز تو نیز هرگز ندیدم بدی

نیازی به کژی و نابخردی

ولیکن ز کار سپهر بلند

نباشد شگفت ار شوی پر گزند

چو بایسته کاری بود ایزدی

بیکسو شود دانش و بخردی

خسرو از راهب خداحافظی می کند و به شهرستان ریغ می رود. در انجا هم بزرگان به پیشواز او میایند

به راهب چنین گفت پس شهریار

که شاداب دل باش و به روزگار

وزان دیر چون برق رخشان زمیغ

بیامد سوی شارستان و ریغ

پذیره شدندش بزرگان شهر

کسی را که از مردمی بود بهر

بود اندر آن شهر خسرو سه روز

وقتی خسرو به آن شهرستان می رسد سواری از جانب قیصر میاید با پیامی که هر چه می خواهی از من بخواه

چوآمد بران شارستان شهریار

سوار آمد از قیصر نامدار

که چیزی کزین مرز باید بخواه

مدار آرزو را ز شاهان نگاه

که هرچند این پادشاهی مراست

تو را با تن خویش داریم راست

بران شارستان ایمن و شاد باش

ز هر بد که اندیشی آزاد باش

همه روم یکسر تو را کهترند

اگر چند گردنکش و مهترند

تو را تا نسازم سلیح و سپاه

نجویم خور و خواب و آرام گاه

خسرو شاد می شود و به بزرگان همراهش می گوید که فردا اسبها را زین کنید و لباس های زربفت بپوشید و به نزد قیصر روید

چو بشنید خسرو بدان شاد گشت

روانش از اندیشه آزاد گشت

بفرمود گستهم و بالوی را

همان اندیان جهانجوی را

بخراد برزین وشاپور شیر

چنین گفت پس شهریار دلیر

که اسپان چو روشن شود زین کنید

ببالای آن زین زرین کنید

بپوشید زربفت چینی قبای

همه یک دلانید و پاکیزه رای

ازین شارستان سوی قیصر شوید

بگویید و گفتار او بشنوید

خردمند باشید وروشن روان

نیوشنده و چرب و شیرین زبان

گر ای دون که قیصر به میدان شود

کمان خواهد ار نی به چوگان شود

بکوشید با مرد خسروپرست

بدان تا شما را نیاید شکست

سواری بداند کز ایران برند

دلیری و نیرو ز شیران برند

بعد نامه ای هم به قیصر می نویسد و به خراد برزین می دهد و می گوید که تو آنجا نزد قیصر زبان من خواهی بود

بخراد برزین بفرمود شاه

که چینی حریرآر و مشک سیاه

به قیصر یکی نامه باید نوشت

چو خورشید تابان بخرم بهشت

سخنهای کوتاه و معنی بسی

که آن یاد گیرد دل هر کسی

که نزدیک او فیلسوفان بوند

بدان کوش تا یاوه‌یی نشنوند

چونامه بخواند زبان برگشای

به گفتار با تو ندارند پای

ببالوی گفت آنچ قیصر ز من

گشاید زبان بر سرانجمن

ز فرمان و سوگند و پیمان و عهد

تو اندر سخن یاد کن همچو شهد

بدان انجمن تو زبان منی

بهر نیک و بد ترجمان منی

به چیزی که برما نیاید شکست

بکوشید و با آن بسایید دست

تو پیمان گفتار من در پذیر

سخن هرچ گفتم همه یادگیر

بزرگان هم آنگونه که خسرو می خواست عمل می کنند و به سوی قیصر می روند

شنیدند آواز فرخ جوان

جهاندیده گردان روشن روان

همه خواندند آفرین سر به سر

که جز تو مبادا کسی تاجور

به نزدیک قیصر نهادند روی

بزرگان روشن دل و راست گوی

قیصر که می شنود که فرستادگانی از طرف خسرو آمدند آنها را می پذیرد

چو بشنید قیصر کز ایران مهان

فرستاده‌ی شهریار جهان

رسیدند نزدیک ایوان ز راه

پذیره فرستاد چندی سپاه

بیاراست کاخی به دیبای روم

همه پیکرش گوهر و زر بوم

نشست از بر نامور تخت عاج

به سر برنهاد آن دل افروز تاج

بفرمود تا پرده برداشتند

ز دهلیزشان تیز بگذاشتند

پیشرو این فرستادگان هم گستهم است و بزرگان دیگر هم در پی او به حضور قیصر می رسند

گرانمایه گستهم بد پیشرو

پس او چوبالوی و شاپور گو

چو خراد برزین و گرد اندیان

همه تاج بر سر کمر برمیان

رسیدند نزدیک قیصر فراز

چو دیدند بردند پیشش نماز

همه یک زبان آفرین خواندند

بران تخت زر گوهر افشاندند

اول قیصر از خسرو می پرسد و برزین که می شنود جلوتر  می رود. چهار کرسی زرین می گذارند و سه بزرگ همراه برزین بر آن صندلی ها می نشینند ولی او همچنان برپای میایستد

نخستین بپرسید قیصر ز شاه

از ایران وز لشکر و رنج راه

چو بشنید خراد به رزین برفت

برتخت با نامه‌ی شاه تفت

بفرمان آن نامور شهریار

نهادند کرسی زرین چهار

نشست این سه پرمایه‌ی نیک رای

همی‌بود خراد برزین بپای

بفرمود قیصر که بر زیرگاه

نشیند کسی کو بپیمود راه

چنین گفت خراد برزین که شاه

مرا در بزرگی ندادست راه

که در پیش قیصر بیارم نشست

چنین نامه‌ی شاه ایران بدست

مگر بندگی را پسند آیمت

به پیغام او سودمند آیمت

قیصر می گوید خوب پیام خسرو را بده.پیام بعد از ستایش خدا از ساسله شاهان می گوید و این که همه پادشاهان راه ایزدی را نگه داشتند مگر خسرو پرویز که لیاقت تاج و تخت را ندارد. بمن کمک کنید تا تاج و تخت را از او پس بگیرم

بدو گفت قیصر که بگشای راز

چه گفت آن خردمند گردن فراز

نخست آفرین بر جهاندار کرد

جهان را بدان آفرین خوارکرد

که اویست برتر زهر برتری

توانا و داننده از هر دری

بفرمان او گردد این آسمان

کجا برترست از مکان و زمان

سپهر و ستاره همه کرده‌اند

بدین چرخ گردان برآورده‌اند

چو از خاک مرجانور بنده کرد

نخستین کیومرث را زنده کرد

چنان تا بشاه آفریدون رسید

کزان سرفرازان و را برگزید

پدید آمد آن تخمه‌ی اندرجهان

ببود آشکار آنچ بودی نهان

همی‌رو چنین تا سر کی قباد

که تاج بزرگی به سر برنهاد

نیامد بدین دوده هرگز بدی

نگه داشتندی ره ایزدی

کنون بنده یی ناسزاوار وگست

بیامد بتخت کیان برنشست

همی‌داد خواهم ز بیدادگر

نه افسر نه تخت و کلاه و کمر

هرآنکس که او برنشیند بتخت

خرد باید و نامداری و بخت

شناسد که این تخت و این فرهی

کرا بود و دیهیم شاهنشهی

مرا اندرین کار یاری کنید

برین بی‌وفا کامگاری کنید

که پوینده گشتیم گرد جهان

بشرم آمدیم از کهان ومهان

قیصر که آن حرف ها را می شنود می گوید که خسرو چون خویش من است و هرچه بخواهد برایش از سپاه  و سلاح فراهم خواهد شد

چوقیصر بران سان سخنها شنید

برخساره شد چون گل شنبلید

گل شنبلیدش پر از ژاله شد

زبان و روانش پر ازناله شد

چوآن نامه برخواند بفزود درد

شد آن تخت برچشم او لاژورد

بخراد بر زین جهاندار گفت

که این نیست برمرد دانا نهفت

مرا خسرو از خویش و پیوند بیش

ز جان سخن گوی دارمش پیش

سلیح است و هم گنج و هم لشکرست

شما را ببین تا چه اندر خورست

اگر دیده خواهی ندارم دریغ

که دیده به از گنج دینار و تیغ

بعد قیصر دبیر را می خواند و نامه ای با قول همکاری می نویسد. نامه  را به سواری می دهد تا برای خسرو پرویز ببرد. در نامه  خسرو را مطمئن می کند که به او سپاه خواهد داد

دبیر جهاندیده را پیش خواند

بران پیشگاه بزرگی نشاند

بفرمود تا نامه پاسخ نوشت

بیاراست چون مرغزار بهشت

ز بس بند و پیوند و نیکو سخن

ازان روز تا روزگار کهن

چوگشت از نوشتن نویسنده سیر

نگه کرد قیصر سواری دلیر

سخن گوی و روشن دل و یادگیر

خردمند و گویا و گرد و دبیر

بدو گفت رو پیش خسرو بگوی

که ای شاه بینا دل و راه جوی

مرا هم سلیحست و هم زر به گنج

نیاورد باید کسی را به رنج

وگر نیستیمان ز هر کشوری

درم خواستیمی ز هر مهتری

بدان تا تواز روم با کام خویش

به ایران گذشتی به آرام خویش

مباش اندرین بوم تیره روان

چنین است کردار چرخ روان

که گاهی پناهست و گاهی گزند

گهی با زیانیم و گه سودمند

کنون تا سلیح و سپاه و درم

فراز آورم تو نباشی دژم

بر خسرو آمد فرستاده مرد

سخنهای قیصر همه یاد کرد

بعد قیصر مجلس خصوصی ای برپا می کند و به مشاورانش می گوید که خسرو پرویز از ما کمک خواسته و ما به او کمک خواهیم کرد

ز بیگانه قیصر به پرداخت جای

پر اندیشه بنشست با رهنمای

به موبد چنین گفت کای دادخواه

ز گیتی گرفتست ما را پناه

بسازیم تا او بنیرو شود

وزان کهتر بد بی‌آهوشود

مشاور به قیصر اینگونه پاسخ می دهد که تا اسکندر ازدنیا رفت ما از ایرانیان ضربه های سخت خورده ایم و کلی غارت شده ایم. حال که آنان به نتیجه کارهای بد خود گرفتار شده اند، بهتر است که در این میان خاموشی برگزینی و به خسرو کمک نکنی چون به محض اینکه خسرو نیرو بگیرد از روم باج خواهد خواست 

به قیصر چنین گفت پس رهنمای

که از فیلسوفان پاکیزه رای

بباید تنی چند بیداردل

که بندند با ما بدین کار دل

فرستاد کس قیصر نامدار

برفتند زان فیلسوفان چهار

جوانان و پیران رومی نژاد

سخنهای دیرینه کردند یاد

که ما تا سکندر بشد زین جهان

ز ایرانیانیم خسته نهان

ز بس غارت و جنگ و آویختن

همان بی‌گنه خیره خون ریختن

کنون پاک یزدان ز کردار بد

به پیش اندر آوردشان کار بد

یکی خامشی برگزین از میان

چوشد کندرو بخت ساسانیان

اگر خسرو آن خسروانی کلاه

بدست آورد سر بر آرد بماه

هم اندر زمان باژ خواهد ز روم

بپا اندر آرد همه مرز وبوم

گرین درخورد با خرد یاد دار

سخنهای ایرانیان باد دار

خسرو تخت تاثیر سخنان مشاورانش نظرش عوض می شود و سواری با پیام جدید را به نزد خسرو پرویز می فرستد. خسرو هم که پیام جدید را دریافت می کند ناراحت می شود

ازیشان چوبشنید قیصر سخن

یکی دیگر اندیشه افگند بن

سواری فرستاد نزدیک شاه

یکی نامه بنوشت و بنمود راه

ز گفتار بیدار دانندگان

سخنهای دیرینه خوانندگان

چو آمد به نزدیک خسرو سوار

بگفت آنچ بشنید با نامدار

همان نامهٔ قیصر او را سپرد

سخنهای قیصر برو برشمرد

چو خسرو بدید آن دلش تنگ شد

رخانش ز اندیشه بی‌رنگ شد

خسرو پاسخ می دهد که نیاکان ما از روی بی خردی دست به جنگ نزدند. گفتار بیهوده هم از بزرگان پسندیده نیست

چنین داد پاسخ که گر زین سخن

که پیش آمد از روزگار کهن

همی بر دل این یاد باید گرفت

همه رنجها باد باید گرفت

گرفتیم و گشتیم زین مرز باز

شما را مبادا به ایران نیاز

نگه کن کنون نا نیاکان ما

گزیده جهاندار و پاکان ما

به بیداد کردند جنگ ار بداد

نگر تا ز پیران که دارد بیاد

سزد گر بپرسد ز دانای روم

که این بد ز زاغ آمدست ار زبوم

که هرکس که در رزم شد سرفراز

همی ز آفریننده شد بی‌نیاز

نیاکان ما نامداران بدند

به گیتی درون کامگاران بدند

نبرداشتند از کسی سرکشی

بلندی و تندی و بی‌دانشی

کنون این سخنها نیارد بها

که باشد سراندر دم اژدها

یکی سوی قیصر بر از من درود

بگویش که گفتار بی‌تار و پود

بزرگان نیارند پیش خرد

به فرجام هم نیک و بد بگذرد

حال که رومیان به من کمک نمی کنند برای کمک به خاقان روی خواهم آورد. به محض اینکه فرستادگانم باز گردند ما از خاک روم خواهیم رفت. خسرو پرویز به ایرانیان هم می گوید که ناراحت نباشید. یزدان ما را یاری خواهد کرد

ازین پس نه آرام جویم نه خواب

مگر برکشم دامن از تیره آب

چو رومی نیابیم فریادرس

به نزدیک خاقان فرستیم کس

سخن هرچ گفتم همه خیره شد

که آب روان از بنه تیره شد

فرستادگانم چوآیند باز

بدین شارستان در نمانم دراز

به ایرانیان گفت فرمان کنید

دل خویش را زین سخن مشکنید

که یزدان پیروزگر یار ماست

جوانمردی و مردمی کارماست

گرفت این سخن بردل خویش خوار

فرستاد نامه بدست تخوار

برین گونه برنامه‌ای برنوشت

ز هرگونه‌ای اندر و خوب و زشت

بیامد ز نزدیک خسرو سوار

چنین تا در قیصر نامدار

فیصر نامه را که می خواند به مشاورش می گوید اگر خسرو از خاقان کمک بخواهد و بعد از بهرام  شکست بخورد برای ما موردی نیست ولی اگر خسرو پیروز شود بدون کمک رومیان اگر شاهی مثل پدرش باشد به روم خواهد تاخت و از ما انتقام خواهد گرفت

چوقیصر نگه کرد و نامه بخواند

ز هر گونه اندیشه بر دل براند

ازان پس بدستور پرمایه گفت

که این راز را بازخواه از نهفت

نگه کن خسرو بدین کار زار

شود شاد اگر پیچد از روزگار

گرای دون که گویی که پیروز نیست

ازان پس و را نیز نوروز نیست

بمانیم تا سوی خاقان شود

چو بیمار شد نزد درمان شود

ور ای دون که پیروزگر باشد اوی

بشاهی بسان پدر باشد اوی

همان به کز ایدر شود با سپاه

گرکینه در دل ندارد نگاه

چو بشنید دستور دانا سخن

به فرمود تا زیجهای کهن

ببردند مردان اخترشناس

سخن راند تا ماند از شب سه پاس

مردان ستاره شمار آینده را اینگونه پیش بینی می کند که به زودی خسرو به پادشاهی می رسد و تا سی  هشت سال هم همه چیز به خوبی برای او پیش میرود 

سرانجام مرد ستاره شمر

به قیصر چنین گفت کای تاجور

نگه کردم این زیجهای کهن

کز اختر فلاطون فگندست بن

نه بس دیر شاهی به خسرو رسد

ز شاهنشهی گردش نو رسد

برین گونه تا سال بر سی وهشت

برو گرد تیره نیارد گذشت

قیصر که این را می شنود به وزیرش می گوید اگر اینگونه که ستاره شمار می گوید روزگار پیش رود و خسرو سپاهش را از خاقان بگیرد کینه ما را به دل خواهد داشت. وزیر می گوید تو خودت دانایی و ببین که چگونه باید رفتار کنی 

چوبشنید قیصر به دستور گفت

که بیرون شد این آرزوی از نهفت

چه گوییم و این را چه پاسخ دهیم

بیا تا برین رای فرخ نهیم

گران مایه دستور گفت این سخن

که در آسمان اختر افگند بن

به مردی و دانش کجا داشت کس

جهان داورت باد فریاد رس

چو خسرو سوی مرز خاقان شود

ورا یاد خواهد تن آسان شود

چولشکر ز جای دگر سازد اوی

ز کین تو هرگز نپردازد اوی

نگه کن کنون تو که داناتری

بدین آرزوها تواناتری

قیصر هم تصیم می گیرد که برای خسرو سپاه بفرستد. باز نامه ای می نویسد و می گوید که با موبد صحبت کردم و از اطراف سپاه خواستیم. به محض آنکه آنها را دریافت کنیم به سوی تو خواهیم فرستاد. قبلا نظرم را عوض کردم چرا که سخن اینگونه رفت که ایرانیان قبلا ما را آزرده اند. ولی اکنون من می خواهم پیمانی بنویسیم که بعد پیروزی از ما باج نخواهی. ایران و روم یکیخواهد بود از این پس. من دختری دارم که او را هم به تو می دهم و این می شود تضمین اینکه ما با هم یار و برادر خواهیم بود

چنین گفت قیصر که اکنون سپاه

فرستیم ناچار با پیل وگاه

سخن چند گویم همان به که گنج

کنم خوار تا دور مانم ز رنج

هم آنگه یکی نامه بنوشت زود

بران آفرین آفرین بر فزود

که با موبد یکدل و پاک رای

ز دیم از بد و نیک ناباک رای

ز هرگونه‌ای داستانها زدیم

بران رای پیشینه باز آمدیم

کنون رای و گفتارها شد ببن

گشادم در گنجهای کهن

به قسطنیه در فراوان سپاه

ندارم که دارند کشور نگاه

سخنها ز هرگونه آراستیم

ز هر کشوری لشکری خواستیم

یکایک چوآیند هم در زمان

فرستیم نزدیک تو بی گمان

همه مولش و رای چندین زدن

برین نیشتر کام شیر آژدن

ازان بد که کردارهای کهن

همی یاد کرد آنک داند سخن

که هنگام شاپور شاه اردشیر

دل مرد برناشد از رنج سیر

ز بس غارت و کشتن و تاختن

به بیداد برکینها ساختن

کزو بگذری هرمز و کی قباد

که از داد یزدان نکردند یاد

نیای تو آن شاه نوشین روان

که از داد او پیر سر شد جوان

همه روم ازو شد سراسر خراب

چناچون که ایران ز افراسیاب

ازین مرز ما سی و نه شارستان

از ایرانیان شد همه خارستان

ز خون سران دشت شد آبگیر

زن و کودکانشان ببردند اسیر

اگر مرد رومی به دل کین گرفت

نباید که آید تو را آن شگفت

خود آزردنی نیست در دین ما

مبادا بدی کردن آیین ما

ندیدیم چیزی که از راستی

همان دوری از کژی و کاستی

ستمدیدگان را همه خواندم

وزین در فراوان سخن راندم

به افسون دل مردمان پاک شد

همه زهر گیرنده تریاک شد

بدان برنهادم کزین درسخن

نگوید کس از روزگار کهن

به چیزی که گویی تو فرمان کنم

روان را به پیمان گروگان کنم

شما را زبان داد باید همان

که بر ما نباشد کسی بدگمان

بگویی که تا من بوم شهریار

نگیرم چنین رنجها سست وخوار

نخواهم من از رومیان باژ نیز

نه بفروشم این رنجها را بچیز

دگر هرچ دارید زان مرز و بوم

از ایران کسی نسپرد مرز روم

بدین آرزو نیز بیشی کنید

بسازید با ما و خویشی کنید

شما را هر آنگه که کاری بود

وگر ناسزا کارزاری بود

همه دوستدار و برادر شویم

بود نیز گاهی که کهتر شویم

چو گردید زین شهر ما بی‌نیاز

به دل‌تان همه کینه آید فراز

ز تور و ز سلم اندر آمد سخن

ازان بیهوده روزگار کهن

یکی عهد باید کنون استوار

سزاوار مهری برو یادگار

کزین باره از کین ایرج سخن

نرانیم و از روزگار کهن

ازین پس یکی باشد ایران و روم

جدایی نجوییم زین مرز و بوم

پس پردهٔ ما یکی دخترست

که از مهتران برخرد بهترست

بخواهید بر پاکی دین ما

چنانچون بود رسم و آیین ما

بدان تا چو فرزند قیصر نژاد

بود کین ایرج نیارد بیاد

از آشوب وز جنگ روی زمین

بیاساید و راه جوید بدین

کنون چون بچشم خرد بنگری

مراین را بجز راستی نشمری

بماند ز پیوند پیمان ما

ز یزدان چنین است فرمان ما

ز هنگام پیروز تا خوشنواز

همانا که بگذشت سال دراز

که سرها بدادند هر دو بباد

جهاندار پیمان شکن خود مباد

مسیح پیمبر چنین کرد یاد

که پیچد خرد چون به پیچی زداد

بسی چاره کرد اندران خوشنواز

که پیروز را سر نیاید به گاز

چو پیروز با او درشتی نمود

بدید اندران جایگه تیره دود

شد آن لشکر و تخت شاهی بباد

بپیچد و شد شاه را سر زداد

تو برنایی و نوز نادیده کار

چو خواهی که بر یابی از روزگار

مکن یاری مرد پیمان شکن

که پیمان شکن کس نیرزد کفن

بدان شاه نفرین کند تاج و گاه

که پیمان شکن باشد و کینه خواه

کنون نامهٔ من سراسر بخوان

گر انگشتها چرب داری مخوان

سخنها نگه دار و پاسخ نویس

همه خوبی اندیش و فرخ نویس

نخواهم که این راز داند دبیر

تو باشی نویسندهٔ تیز و یر

چو برخوانم این پاسخ نامه را

ببینم دل مرد خود کامه را

همانا سلیح و سپاه و درم

فرستیم تا دل نداری دژم

هرآنکس که برتو گرامی ترست

وگر نزد تو نیز نامی ترست

ابا آنک زو کینه داری به دل

به مردی ز دل کینه‌ها برگسل

گناهش بی‌زدان دارنده بخش

مکن روز بر دشمن و دوست دخش

چو خواهی که داردت پیروزبخت

جهاندار و با لشکر و تاج و تخت

زچیزکسان دست کوتاه دار

روان را سوی راستی راه دار

چو عنوان آن نامه برگشت خشک

برو برنهادند مهری زمشک

بران مهر بنهاد قیصر نگین

فرستاده را داد وکرد آفرین

خسرو که این را می شنود باز به ایرانیان خبر می دهد که ورق برگشت و بخت با ما یار است

چو آن نامه نزدیک خسرو رسید

زپیوستن آگاهی نو رسید

به ایرانیان گفت کامروز مهر

دگرگونه گردد همی برسپهر

زقیصر یک نامه آمد بلند

سخن گفتنش سر به سر سودمند

همی راه جوید که دیرینه کین

ببرد ز روم و ز ایران زمین

چنین یافت پاسخ زایرانیان

که هرگز نه برخاست کین ازمیان

چواین راست گردد بهنگام تو

نویسند برتاجها نام تو

چوایشان بران گونه دیدند رای

بپردخت خسرو زبیگانه جای

خسرو قلم و داوت می خواهد و به پهلوی نامه می نویسد که تا او زنده هست از روم باج نخواهد گرفت. همچنین می گوید که وقتی سپاه جمع شد به همراه دخترت با  بزرگان من نزد من بفرست

دوات و قلم خواست وچینی حریر

بفرمود تا پیش او شد دبیر

یکی نامه بنوشت بر پهلوی

برآیین شاهان خط خسروی

که پذرفت خسرو زیزدان پاک

ز گردنده خورشید تا تیره خاک

که تا او بود شاه در پیشگاه

ورا باشد ایران و گنج و سپاه

نخواهد ز دارندگان باژ روم

نه لشکر فرستد بران مرز وبوم

هران شارستانی کزان مرز بود

اگر چند بیکار و بی‌ارز بود

بقیصر سپارد همه یک بیک

ازین پس نوشته فرستیم و چک

همان نیز دختر کزان مادرست

که پاکست وپیوستهٔ قیصرست

بهمداستان پدرخواستیم

بدین خواستن دل بیاراستیم

هران کس که در بارگاه تواند

ازایران و اندر پناه تواند

چوگستهم و شاپور و چون اندیان

چو خراد بر زین زتخم کیان

چو لشکر فرستی بدیشان سپار

خرد یافته دختر نامدار

بخویشی چنانم کنون باتو من

چو از پیش بود آن بزرگ انجمن

نخستین کیومرث با جمشید

کزو بود گیتی ببیم وامید

دگر هرچ هستند ایرج نژاد

که آیین و فر فریدون نهاد

بدین همنشان تا قباد بزرگ

که از داد او خویش بدمیش وگرگ

همه کینه برداشتیم از میان

یکی گشت رومی و ایرانیان

ز قیصر پذیرفتم آن دخترش

که از دختران باشد او افسرش

ازین بر نگردم که گفتم یکی

ز کردار بسیار تا اندکی

تو چیزی که گفتی درنگی مساز

که بودن درین شارستان شد دراز

نوشته را به خورشید خراد می دهد و او هم آنرا به  قیصر می رساند.  قیصر بعد از بزرگان و مشاورانش می پرسد که چه می گویید. آنها هم می گویند که هر چه که تو صلاح بدانی همان را بکن

چو کرد این سخن‌ها برین گونه یاد

نوشته بخورشید خراد داد

سپهبد چو باد اندر آمد زجای

باسپ کمیت اندر آورد پای

همی‌تاخت تا پیش قیصر چوباد

سخنهای خسرو بدو کرد یاد

چو قیصر ازان نامه بگسست بند

بدید آن سخنهای شاه بلند

بفرمود تا هر که دانا بدند

به گفتارها بر توانا بدند

به نزدیک قیصر شدند انجمن

بپرسید زیشان همه تن بتن

که اکنون مر این را چه درمان کنیم

ابا شاه ایران چه پیمان کنیم

بدین نامه ما بی‌بهانه شدیم

همی روم و ایران یگانه شدیم

بزرگان فرزانه برخاستند

زبان را به پاسخ بیاراستند

که ما کهترانیم و قیصر تویی

جهاندار با تخت و افسر تویی

نگه کن کنون رای و فرمان تو راست

ز ما گر بخواهی تن و جان تو راست

چو بشنید قیصر گرفت آفرین

بدان نامداران با رای و دین

همی‌بود تاشمع گردان سپهر

دگرگونه ترشد به آیین و چهر

حال چه اتفاقی میفتد،  می‌ماند برای جلسه‌ی بعدی شاهنامه‌خوانی در منچستر. سپاس از همراهی شما. خلاصه برخی از داستان‌ها به صورت صوتی هم در کانال تلگرامی دوستان شاهنامه گذاشته می‌شود. در صورت تمایل به کانال در لینک زیر بپیوندید

https://t.me/FriendsOfShahnameh

کلماتی که آموختم

چلیپا = صلیب

کمیت = [ ک ُ م َ / م ِ ] اسب نیک سرخ فش و دم سیاه

ابیاتی که خیلی دوست داشتم

بدین آمدن شاد و گستاخ باش

جهان را یکی بارور شاخ باش

که یزدان تو را بی‌نیازی دهد

بلند اخترت سرفرازی دهد

ولیکن ز کار سپهر بلند

نباشد شگفت ار شوی پر گزند

چو بایسته کاری بود ایزدی

بیکسو شود دانش و بخردی

اگر دیده خواهی ندارم دریغ

که دیده به از گنج دینار و تیغ

سخن هرچ گفتم همه خیره شد

که آب روان از بنه تیره شد

به ایرانیان گفت فرمان کنید

دل خویش را زین سخن مشکنید

که یزدان پیروزگر یار ماست

جوانمردی و مردمی کارماست

مسیح پیمبر چنین کرد یاد

که پیچد خرد چون به پیچی زداد

مکن یاری مرد پیمان شکن

که پیمان شکن کس نیرزد کفن

بدان شاه نفرین کند تاج و گاه

که پیمان شکن باشد و کینه خواه

ابا آنک زو کینه داری به دل

به مردی ز دل کینه‌ها برگسل

گناهش بی‌زدان دارنده بخش

مکن روز بر دشمن و دوست دخش

چو خواهی که داردت پیروزبخت

جهاندار و با لشکر و تاج و تخت

زچیزکسان دست کوتاه دار

روان را سوی راستی راه دار

شجره نامه

 اردشیر --- شاپور--- اورمزد --- بهرام --- بهرام بهرام --- بهرام بهرامیان--- نرسی --- اومزد ---شاپور (دوم) ---اردشیر نکوکار (برادر شاپور دوم)-- شاپور سوم --- بهرام شاپور --- یزدگرد بزه‌کار (برادر بهرام شاپور) --- بهرام‌گور --- یزدگرد --- هرمز --- پیروز (برادر هرمز) ---بلاش (پسر کوجم پیروز) --- قباد (پسر بزرگ پیروز) که به دست مردم از شاهی غزل شد --- جاماسپ (برادر کوچک قباد) --- قباد (مجدد پادشاه می‌شود) --- کسری با لقب نوشین روان ---هرمزد  پسر نوشین روان، --- خسرو پسر هرمزد --- بهرام چوبین (فرمانده خسرو که ادعای شاهی کرد و به عنوان فرمانده فعلا بر تخت نشسته

قسمت های پیشین

http://sharp-pencils.blogspot.co.uk/2012/11/blog-post_6.html

 طلسم کردن قیصر و گشادن خراد برزین آنر  ص 1799

© All rights reserved