شاهنامه‌خوانی در منچستر 258

در قرنطینه  ماه ژانویه 2021  این بخش را از طریق زوم  در کنار هم خواندیم

سی و پنجمین جلسه در قرنطینه و اولین جلسه در سال 2021

در دوران خسرو پرویز پسر هرمزد پسر نوشین روان هستیم 

 

در قسمت پیش دیدیم که خسرو پرویز به گردیه خواهر بهرام چوبینه گفت اگر گستهم (دایی خسرو پرویز و همسر گردیه) را بکشی من همه ی سزبازانت را امان میدهم و می توانید در سلامت به ایران برگردید و تو را هم به همسری خود درخواهم آورد. گردیه هم گستهم را می کشد و حال شرح آنرا برای خسرو پرویز می نویسد

گردیه در نامه ای گزارش کشتن گستهم را به خسرو پرویز می دهد و می گوید حال چه فرمانی میدهی

دوات و قلم خواست ناباک زن 

ز هرگونه انداخت با رای زن

یکی نامه بنوشت نزدیک شاه

ز بدخواه وز مردم نیک خواه

سر نامه کرد آفرین از نخست

بر آنکس که او کینه از دل بشست

دگر گفت کاری که فرمود شاه

بر آمد بکام دل نیک خواه

پراگنده گشت آن سپاه سترگ

به بخت جهاندار شاه بزرگ

ازین پس کنون تا چه فرمان دهی

چه آویزی از گوشوار رهی

خسرو از اینکه گستهم کشته شده خوشحال می شود و فرستاده ای خوش بیان را می خواند و نامه ای پر نقش و نگار می نویسد و گردیه را به دربار می خواند. در نامه لقب افسر ماه را به گردیه می دهد

چو آن نامه نزدیک خسرو رسید

از آن زن و را شادی نو رسید

فرستاده‌ای خواست شیرین سخن

که داند همه داستان کهن

یکی نامه برسان ارژنگ چین

نوشتند و کردند چند آفرین

گرانمایه زن را به درگاه خواند

به نامه و را افسر ماه خواند

گردیه هم نامه را می خواند و خوشحال می شود. سپاه را می خواند و به آنها سهمشان را میدهد و راه میفتند به نزدیک خسرو پرویز. از گردیه استفبال شایانی می شود و او هم گنج های بهرام چوبینه را به خسرو می دهد. خسرو از زیبایی گردیه در شگفت می شود و به رسمی که داشتند او را از برادرش خواستگاری می کند و مقامی بلند در شبستان به او می دهد

 

فرستاده آمد بر زن چوگرد

سخنهای خسرو بدو یادکرد

زن شیر زان نامهٔ شهریار

چو رخشنده گل شد به وقت بهار

سپه را به در خواند و روزی بداد

چو شد روز روشن بنه برنهاد

چو آمد به نزدیکی شهریار

سپاهی پذیره شدش بی‌شمار

زره چون بدرگاه شد بار یافت

دل تاجور پر ز تیمار یافت

بیاورد زان پس نثاری گران

هر آنکس که بودند با اوسران

همان گنج و آن خواسته پیش برد

یکایک به گنج‌ور اوبرشمرد

ز دینار وز گوهر شاهوار

کس آن را ندانست کردن شمار

ز دیبای زر بفت و تاج و کمر

همان تخت زرین و زرین سپر

نگه کرد خسرو بران زاد سرو

برخ چون بهار و برفتن تذرو

به رخساره روز و به گیسو چو شب

همی در بارد تو گویی ز لب

ورا در شبستان فرستاد شاه

ز هر کس فزون شد و را پایگاه

فرستاد نزد برادرش کس

همان نزد دستور فریادرس

بر آیین آن دین مر او رابخواست

بپذرفت با جان همی‌داشت راست

بیارانش بر خلعت افگند نیز

درم داد و دینار و هرگونه چیز

دو هفته بعد خسرو از گردیه می خواهد تا ماجرای جنگ با خاقان را برایش بگوید. گردیه هم زره و الات جنگی می خواهد تا جنگ را در واقع بازسازی و اجرا کند

 

دو هفته برآمد بدو گفت شاه

به خورشید و ماه و به تخت و کلاه

که برگویی آن جنگ خاقانیان

ببندی کمر همچنان بر میان

بدو گفت شاها انوشه بدی

روان را به دیدار توشه بدی

بفرمای تا اسپ و زین آورند

کمان و کمند و کمین آورند

همان نیزه و خود و خفتان جنگ

یکی ترکش آگنده تیر خدنگ

پرستنده‌ای را بفرمود شاه

که درباغ گلشن بیارای گاه

برفتند بیدار دل بندگان

ز ترک و ز رومی پرستندگان

ز خوبان رومی هزار و دویست

تو گفتی به باغ اندرون راه نیست

چو خورشید شیرین به پیش اندرون

خرامان به بالای سیمین ستون

گردیه به شاه می گوید که تو جای مشاور باش  خود با اسب سیاه به نزدیک او میاید و نیزه را بر زمین می زند و پایین می پرد و بعد چپ و راست میدود و میدان نبرد را در باغ میاراید و سوار اسب می شود و می گوید که در جنگ با خاقان اینگونه بودم. شیرین به خسرو می گوید که پادشاها تو اینجا بی سلاح نبرد و زره نشسته ای و دشمنت با ابزار جنگ دور و بر تو مپلکد. این صلاح نیست. خسرو ولی می گوید که من به این زن اعتماد دارم. (یادداشتی به خود: اولین اشاره به شیرین؟) شاه از شیرین کاری و هنر نمایی گردیه به شگفت میاید .

بشد گردیه تا به نزدیک شاه

زره خواست از ترک و رومی کلاه

بیامد خرامان ز جای نشست

کمر بر میان بست و نیزه بدست

بشاه جهان گفت دستور باش

یکی چشم بگشا ز بد دور باش

بدان پر هنر زن بفرمود شاه

زن آمد به نزدیک اسپ سیاه

بن نیزه را بر زمین برنهاد

ز بالا بزین اندرآمد چوباد

به باغ اندر آورد گاهی گرفت

چپ وراست بیگانه راهی گرفت

همی هر زمان باره برگاشتی

وز ابر سیه نعره برداشتی

بدو گفت هنگ‌ام جنگ تبرگ

بدین گونه بودم چوغر نده گرگ

چنین گفت شیرین که ای شهریار

بدشمن دهی آلت کار زار

تو با جامه پاک بر تخت زر

ورا هر زمان برتو باشد گذر

بخنده به شیرین چنین گفت شاه

کزین زن جز از دوستداری مخواه

همی‌تاخت گرد اندرش گردیه

برآورد گاهی برش گردیه

بدو مانده بد خسرو اندر شگفت

بدان برز و بالا و آن یال و کفت

خسرو پس به گردیه می گوید که هنر رزمت که حرف ندارد. حالا ببینیم با می چگونه ای و چقدر ظرفیت داری. یعنی توانایی او را مانند دیگر بزرگان سپاه امتحان می کرده. خسرو سپس می گوید که من چهار سالار دارم که نگهبان جان من هستند و هر کدام از آنها هم دوازده هزار سرباز تخت فرمان خود دارند. همچنین در خانه دوازده هزار خدمه دارم که همه غرق در گوهرند من تو را فرمانده ی ایشان می سازم. اینگونه گردیه هم در جمع سالاران خسرو پرویز قرار می کیرد

چنین گفت با گردیه شهریار

که بی‌عیبی از گردش روزگار

کنون تا ببینم که با جام می

یکی سست باشی اگر سخت پی

بگرد جهان چار سالار من

که هستند بر جان نگهبان من

ابا هریکی زان ده و دو هزار

ز ایران بپای اند جنگی سوار

چنین هم به مشکوی زرین من

چه در خانهٔ گوهر آگین من

پرستار باشد ده و دو هزار

همه پاک با طوق و با گوشوار

ازان پس نگهدار ایشان توی

که با رنج و تیمار خویشان توی

نخواهم که گویند زیشان سخن

جز از تو اگر نو بود گر کهن

شنید آن سخن گردیه شاد شد

ز بیغارهٔ دشمن آزاد شد

همی‌رفت روی زمین را بروی

همی آفرین خواند بر فر اوی

مدتی به همین منوال می گذرد تا اینکه روزی در مجلس بزم جامی میاورند که نام بهرام بر آن نوشته شده بوده و همین در واقع یاد بهرام جوبینه را زنده می کند. خسرو دستور از بین بردن جام را می دهد و همه زبان به نفرین بهرام می گشایند. خسرو در عصبانینت می گوید که برای این جسارت من دمار از ری و مردمش در خواهم آورد و پیلان جنکی را می فرستم تا ری را با خاک یکسان کنند

برآمد برین روزگاری دراز

نبد گردیه را به چیزی نیاز

چنین می همی‌خورد با بخردان

بزرگان و رزم آزموده ردان

بدان مجلس اندر یکی جام بود

نوشته برو نام بهرام بود

بفرمود تا جام بنداختند

وزان هرکسی دل بپرداختند

گرفتند نفرین به بهرام بر

بران جام و آرندهٔ جام بر

چنین گفت که اکنون بر بوم ری

به کوبند پیلان جنگی بپی

همه مردم از شهر بیرون کنند

همه ری بپی دشت و هامون کنند

وزیر خسرو به او می گوید که ری شهری بزرگ است و خدا را خوش نمیاید که آنرا با خاک یکسان کنی. شاه هم قبول میکند ولی تصمیم می گیرد که اهالی ری را با انتصاب فرمانروایی نالایق و دروغگو تنبیه کند. وزیرخسرو  می پرسد که چنین کسی چه نشانی هایی دارد، مرا راهنمایی کن که بتوانم او را پیدا کنم 

گرانمایه دستور با شهریار

چنین گفت کای از کیان یادگار

نگه کن که شهری بزرگست ری

نشاید که کوبند پیلان بپی

که یزدان دران کار همداستان

نباشد نه هم بر زمین راستان

به دستور گفت آن زمان شهریار

که بد گوهری باید و نابکار

که یک چند باشد بری مرزبان

یکی مرد بی دانش و بد زبان

بدو گفت بهمن که گر شهریار

بخواهد نشان چنین نابکار

بجوییم و این را بجا آوریم

نباید که بی‌رهنما آوریم

مشخصات فرمانروایی که ویران کننده است و در فکر خسرو جان گرفته مردی است پر سخن و بدنام، بداندیش و نادان و دروغ گو با چهره ای زشت. به دنبال چنین کسی می گردند و چون او را میابند به نزد خسرو میاورندش

چنین گفت خسرو که بسیارگوی

نژند اختری بایدم سرخ موی

تنش سرخ و بینی کژ وروی زشت

همان دوزخی روی دور از بهشت

یکی مرد بدنام و رخساره زرد

بد اندیش و کوتاه دل پر ز درد

همان بد دل و سفله و بی‌فروغ

سرش پر ز کین و زبان پر دروغ

دو چشمش کژ و سبز و دندان بزرگ

بران اندرون کژ رود همچو گرگ

همه موبدان مانده زو در شگفت

که تا یاد خسرو چنین چون گرفت

همی‌جست هرکس بگرد جهان

ز شهر کسان از کهان و مهان

چنان بد که روزی یکی نزد شاه

بیامد کزین گونه مردی به راه

بدیدم بیارم به فرمان کی

بدان تا فرستدش خسرو بری

بفرمود تا نزد او آورند

وز آنگونه بازی بکو آورند

ببردند زین گونه مردی برش

بخندید زو کشور و لشکرش

خسرو می گوید که ای بی خرد از کردار بد چه در چنته داری. او هم می گوید که من مردی بی خرد هستم که دائم در فکر کار بد هستم. اصلا سرمایه همه کارهای من دروغ است. خسرو هم او را انتخاب می کند و نامش را بر منشور می نویسند. او فرمانروای ری می شود

بدو گفت خسرو ز کردار بد

چه داری بیاد ای بد بی‌خرد

چنین گفت با شاه کز کار بد

نیاسایم و نیست با من خرد

سخن هرچ گویی دگرگون کنم

تن و جان مردم پر از خون کنم

سرمایهٔ من دروغست و بس

سوی راستی نیستم دست رس

بدو گفت خسرو که بد اخترت

نوشته مبادا جزین بر سرت

به دیوان نوشتند منشور ری

ز زشتی بزرگی شد آن شوم پی

سپاه پراگنده او را سپرد

برفت از درو نام زشتی ببرد

مرد دروغگو که به ری می رسد به فکر نابودی ری میفتد و دستور می دهد که تمامی ناودانها را از بام ها بکندند و همه ی گربه ها را بکشند. همه جا هم جار میزنند که هر کسی که ناودانی را برپا کند تنبیه می شود و اگر گربه ای در خانه ای ییدا کنیم آن خانه را به آتش می کشیم. به این ترتیب تمام خانه ها را موش برمی دارد و همه خانه ها از بارش باران ویران می شوند.

چوآمد بری مرد ناتندرست

دل و دیده از شرم یزدان بشست

بفرمود تا ناودانهای بام

بکندند و او شد بران شادکام

وزان پس همه گربکان رابکشت

دل کد خدایان ازو شد درشت

به هرسو همی‌رفت با رهنمای

منادیگری پیش او بر بپای

همی‌گفت گر ناودانی بجای

ببینی و گر گربه‌ای در سرای

بدان بوم وبر آتش اندر زنم

ز برشان همی سنگ بر سرزنم

همی‌جست جایی که بد یک درم

خداوند او را فگندی به غم

همه خانه از موش بگذاشتند

دل از بوم آباد برداشتند

چو باران بدی ناودانی نبود

به شهر اندرون پاسبانی نبود

ازان زشت بد کامهٔ شوم پی

که آمد ز درگاه خسرو بری

شد آن شهر آباد یکسر خراب

به سر بر همی‌تافتی آفتاب

همه شهر یکسر پر از داغ و درد

کس اندر جهان یاد ایشان نکرد

فصل بهار از راه می رسد و همه دشت پر از لاله و مرغابی می شود. خسرو و همراهان بر سبزه می نشینند و جام می در کنار دارند. گردیه گربه ای میاورد که مثل یک بچه روی اسبی نشانده  و از دامنه ی زین آویخته شده. (از این بی رحمی) خسرو و بزرگانش از خنده ریسه می روند و شاه که خیلی خوشش آمده به گردیه می گوید خوشحالمان کردی. بگو چه می خواهی تا اجابت شود

 چنین تا بیامد مه فوردین

بیاراست گلبرگ روی زمین

جهان از نم ابر پر ژاله شد

همه کوه وهامون پراز لاله شد

بزرگان به بازی به باغ آمدند

همه میش و آهو به راغ آمدند

چو خسرو گشاده در باغ دید

همه چشمهٔ باغ پر ماغ دید

بفرمود تا دردمیدند بوق

بیاورد پس جامهای خلوق

نشستند بر سبزه می خواستند

به شادی زبان را بیاراستند

بیاورد پس گردیه گربکی

که پیدا نبد گربه از کودکی

بر اسپی نشانده ستامی بزر

به زر اندرون چند گونه گهر

فروهشته از گوش او گوشوار

به ناخن بر از لاله کرده نگار

بدیده چوقار و به رخ چون بهار

چو می‌خواره بد چشم او پر خمار

همی‌تاخت چون کودکی گرد باغ

فروهشته از باره زرین جناغ

لب شاه ایران پر از خنده شد

همه کهتران خنده را بنده شد

ابا گردیه گفت کز آرزوی

چه باید بگو ای زن خوب روی

گردیه هم می گوید که ری را به من ببخش تا دل غمگینان ری را هم از غم آزاد کنی. این مرد بدخو گربه ها را از خانه بیرون رانده و ناودان ها را شکسته و همه جا را ویران کرده

زن چاره گر برد پیشش نماز

بدو گفت کای شاه گردن فراز

بمن بخش ری را خرد یاد کن

دل غمگنان از غم آزاد کن

ز ری مردک شوم رابازخوان

ورا مرد بد کیش و بد ساز دان

همی گربه از خانه بیرون کند

دگر ناودان یک به یک بشکند

خسرو هم قبول می کند. کسی را می فرستد تا آن مرد را به نزد خسرو بخواند و نهایتا خسرو او را می کشد. بدین کونه گردیه باعث می شود که مردم ری به آرامش برسند

بخندید خسرو ز گفتار زن

بدو گفت کای ماه لشکرشکن

ز ری باز خوان آن بد اندیش را

چو آهرمن آن مرد بد کیش را

فرستاد کس زشت رخ رابخواند

همان خشم بهرام با او براند

بکشتند او را به زاری و درد

کجا بد بد اندیش و بیکار مرد

همی هر زمانش فزون بود بخت

ازان تاجور خسروانی درخت

 از آن به بعد هم همه جا آرام است و همه نیک خواه خسرو پرویز می شوند و حتی پادشاهان مناطق مختلف به فرمان خسرو پرویز درمیایند. خسرو سپس جهان را به چهار منطقه تقسیم می کند و بعد دوازده هزار از ایران و نیران جمع می کند و به مرز روم می فرستد تا رومیان از جایی که مرزشان هست جلوتر نیایند 

ازان پس چو گسترده شد دست شاه

سراسر جهان شد ورا نیک خواه

همه تاجدارانش کهتر شدند

همه کهتران زو توانگر شدند

گزین کرد از ایران چل و هشت هزار

جهاندیده گردان و جنگی سوار

در گنجای کهن برگشاد

که بنهاد پیروز و فرخ قباد

جهان را ببخشید بر چار بهر

یکایک همه نامزد کرد شهر

از آن نامدران ده و دو هزار

گزین کرد ز ایران و نیران سوار

فرستاد خسرو سوی مرز روم

نگهبان آن فرخ آزاد بوم

بدان تا ز روم اندر ایران سپاه

نیاید که کشور شود زو تباه

مگر هرکسی برکند مرز خویش

بداند سر مایه و ارز خویش

بعد هم دوازده هزار سواز خنجرگزار را به سمت زابلستان می فرستد و می گوید که اگر کسی از راه بدر شد اول او را پند دهید و اگر به راه نیامد آن وقت او را به بند کنید. کاراآگان را هم به همه جا بفرستد تا از همه چیز مطلع شوید و حواستان جمع باشد بی پاسبان نخوابید

 

هم از نامداران ده و دو هزار

سواران هشیار خنجرگزار

بدان تا سوی ز ابلستان شوند

 ز بوم سیه در گلستان شوند

بدیشان چنین گفت هرکو ز راه

بگردد ندارد زبان را نگاه

به خوبی مر او را به راه آورید

کزین بگذرد بند و چاه آورید

به هرسو فرستید کارآگهان

بدان تا نماند سخن در نهان

طلایه بباید به روز و شبان

مخسپید در خیمه بی‌پاسبان

دوازده هزار نفر دیگر را به سمت آلانیان می فرستد تا از دروازه ی باختر محافظت کنند

ز لشکر ده و دو هزار دگر

دلاور سواران پرخاشخر

بخواند و بسی هدیه‌ها دادشان

به راه الانان فرستادشان

بدیشان سپرد آن در باختر

بدان تا نیاید ز دشمن گذر

بدان سرکشان گفت بیدار بید

همه در پناه جهاندار بید

دوازده هزار نفر بعدی را به مرز چین تا هیتال می فرستد و دستور می دهد که هیچ کسی بی اجازه ی من از اینجا عبور نمی کند

ده ودو هزار دگر برگزید

ز مردان جنگی چنان چون سزید

به سوی خراسان فرستادشان

بسی پند و اندرزها دادشان

که از مرز هیتال تا مرزچین

نباید که کس پی نهد بر زمین

مگر به آگهی و بفرمان ما

روان بسته دارد به پیمان ما

بهر کشوری گنج آگنده هست

که کس را نباید شدن دوردست

چو باید بخواهید و خرم بوید

خردمند باشید و بی غم بوید

بعد هم در گنج را باز می کند و به آنان که نیازمند بودند خصوصا آنان که از خویشان و پیوستگان بودند بخشش می کند

در گنج بگشاد و چندی درم

که بودی ز هرمز برو بر رقم

بیاورد و گریان به درویش داد

چو درویش پیوسته بد بیش داد

کسانی هم که در کشتن هرمزد (پدرش) با بندوی و گستهم همراه بودند همه را می کشد

از آنکس که او یار بندوی بود

به نزدیک گستهم و زنگوی بود

که بودند یازان به خون پدر

ز تنهای ایشان جدا کرد سر

وقتی از انتقام خلاص می شود به دانش راهی دیگر را در پیش می گیرد و به کار بخشش مشغول می شود.  یک قسمت به موبدان که آگاه بودند و از کار جهان و سپاه او را آگاه می کردند و اگر کمبودی می دیدند چه از لشکر  و چه از مردم می دیدند که کار از کجا عیب داشته می بخشد

چو از کین و نفرین به پردخت شاه

بدانش یکی دیگر آورد راه

از آن پس شب و روز گردنده دهر

نشست و ببخشید بر چار بهر

از آن چار یک بهر موبد نهاد

که دارد سخنهای نیکو بیاد

ز کار سپاه و ز کار جهان

به گفتی به شاه آشکار و نهان

چو در پادشاهی به دیدی شکست

ز لشکر گر از مردم زیر دست

سبک دامن داد بر تافتی

گذشته بجستی و دریافتی

یک چهارم هم برای شادی و به رامشگران می بخشد که با مهتران به آرامش می نشینند و به بد نمی اندیشند

دگر بهر شادی و رامشگران

نشسته به آرام با مهتران

نبودی نه اندیشه کردی ز بد

چنان کز ره نامداران سزد

سومین بخش برای نیایش

سیم بهره گاه نیایش بدی

جهان آفرین را ستایش بدی

چهارمین بخش هم برای ستاره شناسان خبر گرفتن از آینده و پیش بینی

چهارم شمار سپهر بلند

همی بر گرفتی چه و چون و چند

ستاره شمر پیش او بر بپای

که بودی به دانش ورا رهنمای

وزین بهره نیمی شب دیر یاز

نشستی همی با بتان طراز

هر ماه را هم به چهار بخش تقسیم می کند یک هفته برای چوگان وتیر و آموزش و طبیعت و شکار و هفته ی دیگر شطرنج و تخته نرد و صحبت از زمان جنگ، یک هفته هم با بزرگانی که مطالب زیادی خوانده بودند از آموخته ها و خوانده های خود صحبت می کردند و یک هفته هم به پاسخ نامه ها و فرستادن خلعت می گذشت

همان نیز یک ماه بر چار بهر

ببخشید تا شاد باشد ز دهر

یکی بهره میدان چوگان و تیر

یکی نامور پیش او یادگیر

دگر بهره زو کوه و دشت شکار

ازان تازه گشتی ورا روزگار

هر آنگه که گشتی ز نخچیر باز

به رخشنده روز و شب دیر یاز

هر آنکس که بودی و را پیش گاه

ببستی به شهر اندر آیین و راه

دگر بهره شطرنج بودی و نرد

سخن گفت از روزگار نبرد

سه دیگر هر آنکس که داننده بود

فزایندهٔ چیز و خواننده بود

به نوبت و را پیش بنشاندی

سخنهای دیرینه برخواندی

چهارم فرستادگان را ز راه

همی‌خواندندی به نزدیک شاه

نوشتی همه پاسخ نامه باز

بدادی بدان مرد گردن فراز

فرستاده با خلعت و کام خویش

ز در بازگشتی به آرام خویش

هر روز هم برای هر کشوری فرمانی می نوشت و آن کشور را به بزرگی می سپرد. روز اول سال و فروردین ماه هم که می رسید گنجی را کنار می گذاشتند

همه روز منشور هر کشوری

نوشتی سپردی بهر مهتری

چو بودی سر سال نو فوردین

که رخشان شدی در دل از هور دین

نهادی یکی گنج خسرو نهان

که نشناختی کهتری در جهان

 

وقتی پنج سال از پادشاهی خسرو پرویز گذشت دیگر کسی همتای او در دنیا پیدا نمی شد و سال ششم همسرش مریم که دختر قیصر بود پسری به دنیا میاورد. در گوش آن نوزاد پدرش نام او را می خواند که قباد نام نهانی او بوده و نام عمومی او را شیروی می گذارند

چو بر پادشاهیش شد پنج‌سال

به گیتی نبودش سراسر همال

ششم سال زان دخت قیصر چو ماه

یکی پورش آمد همانند شاه

نبود آن زمان رسم بانگ نماز

به گوش چنان پروریده بناز

یکی نام گفتی مر او را پدر

نهانی دگر آشکارا دگر

نهانی به گفتی بگوش اندرون

همی‌خواندی آشکارا برون

بگوش اندرون خواند خسرو قباد

همی‌گفت شیر وی فرخ نژاد

بعد از اینکه سه بهر از شب تولد کودک می گذرد خسرو نزد اخترشناسان میاید و می خواهد که آینده ی نوزاد را پیش گویی کنند. ستاره شناس ولی آینده ی خوبی برای شیروی نمی بیند و می گوید که کشور از این کودک به آشوب گرفتار می شود و این نوزاد از راه یزدان خارح می شود

چو شب کودک آمد گذشته سه پاس

بیامد بر خسرو اخترشناس

از اخترشناسان بپرسید شاه

که هرکس که دارند اختر نگاه

بدیدی که فرجام این کار چیست

ز زیچ اختر این جهاندار چیست

چنین داد پاسخ ستاره شمر

که بر چرخ گردان نیابی گذر

ازین کودک آشوب گیرد زمین

نخواند سپاهت برو آفرین

هم از راه یزدان بگردد به نیز

ازین بیشتر چون سراییم چیز

خسرو پرویز که این را می شنود ناراحت می شود و می گوید درست به آینده نگاه کنید وبه  کسی در این مورد چیزی نگویید. مهر شاه را بر آن پیشگویی می زدند و آنرا نگه میدارند. خسرو آنقدر ناراحت بود که یک هفته از همه کناره می گیرد و هیچ کسی او را نمی بیند. بزرگان به پیش موبد می روند و از او می خواهند که به دیدار شاه برود تا ببیند که چه اتفاقی افتاده که شاه کسی را نمی پذیرد

 

دل شاه غمگین شد از کارشان

وزان ناسزاوار گفتارشان

چنین گفت با مرد داننده شاه

که نیکو کنید اندر اختر نگاه

نگر تا نگردد زبانتان برین

به پیش بزرگان ایران زمین

همی‌داشت آن اختران را نگاه

نهاده بران بسته بر مهر شاه

پر اندیشه بد زان سخن شهریار

بران هفته کس را ندادند بار

ز نخچیر و از می به یکسو کشید

بدان چندگه روی کس را ندید

همه مهتران سوی موبد شدند

ز هر گونه‌ای داستانها زدند

بدان تا چه بد نامور شاه را

که بربست بر کهتران راه را

موبد به نزد خسرو می رود و پیام سپاه را به او می دهد. شاه هم می گوید که من از گفتار ستاره شناس دلتنگم. شاه به گنجور می گوید که پارچه ی ابریشمین را بیاور و موبد هم آنچه پیش بینی شده را می بیند و خاموش می شود

چو بشنید موبد بشد نزد شاه

بدو داد یکسر پیام سپاه

چنین داد پاسخ ورا شهریار

که من تنگ دل گشتم از روزگار

ز گفتار این مرد اخترشناس

ز گردون گردان شدم ناسپاس

به گنج‌ور گفت آن یکی پرنیان

بیاور یکی رقعه اندر میان

بیاورد گنجور و موبد بدید

دلش تنگ شد خامشی برگزید

بعد موبد می گوید که خداوند از دانش هر کسی بالاتر است و فقط او می داند که چه اتفاقی خواهد افتاد اگر بنا باشد که گردان سپهر بد برای کسی بیاورد با غم خوردن، آن بد دگرگون نمی شود. پس شاد باش و به حرف های آنان توجه نکن

ازان پس بدو گفت یزدان بس است

کجا برتر از دانش هر کس است

گر ای دون که ناچار گردان سپهر

دگرگون نماید به جوینده چهر

به تیمار کی باز گردد ز بد

چنین گفته از دانشی کی سزد

جز از شادمانیت هرگز مباد

ز گفتار ایشان مکن هیچ یاد

ز موبد چو بشنید خسرو سخن

بخندید و کاری نو افگند بن

سخنان موبد تاثیر خود را می کند و خسرو را از حالت افسردگی بیرون میاورد. همان موقع دبیر را پیش می خواند و نامه ای برای قیصر روم می نویسد و مژده به دنیا آمدن فرزند مریم را می دهد

دبیر پسندیده را خواند پیش

سخن گفت با او ز اندازه بیش

 به قیصر یکی نامه فرمود شاه

که برنه سزاوار شاهی کلاه

که مریم پسر زاد زیبا یکی

که هرگز ندیدی چنو کودکی

نشاید مگر دانش و تخت را

وگر در هنر بخشش و بخت را

چو من شادمانم تو شادان بزی

که شاهی و گردنکشی را سزی

قیصر که این خبر را می شنود دستور برپا کردن جشن و سرور می دهد. همه جا شروع به جشن و آواز می کنند، آذین می بندند، صلیب به درگاه می برند و یک هفته جشن می گیرند

چو آن نامه نزدیک قیصر رسید

نگه کرد و توقیع پرویز دید

بفرمود تا گاو دم بر درش

دمیدند و پر بانگ شد کشورش

ببستند آیین به بی‌راه و راه

پر آواز شیر وی پرویز شاه

برآمد هم آواز رامشگران

همه شهر روم از کران تا کراج

بدرگاه بردند چندی صلیب

نسیم گلان آمد و بوی طیب

بیک هفته زین گونه با رود و می

ببودند شادان ز شیروی کی

روز هشتم هدایایی تهیه می کنند. صد بار شتر دینار و پارچه های زربفت، چهل خوان زرین با پایه های مرجان، مجسمه های زرین و جواهر نشان حیوانات، جواهراتی برای مریم، جامه های حریر و مروارید، تا چهار برابر باج کشور (یادداشتی به خود: خسرو پرویز عهد نامه ای با قیصر نوشته بود که تا زنده هست از روم باج نگیرد و اینگونه روم قبول می کند تا سپاهی به خسرو بدهد تا با بهرام چوبینه بجنگد که البته آن سپاه خیلی هم به کار نیامد) با چهل مرد رومی به سرپرستی خانگی فراهم می شود و به ایران فرستاده

بهشتم بفرمود تا کاروان

بیامد بدرگاه با ساروان

صد اشتر ز گنج درم بار کرد

چو پنجه شتر بار دینار کرد

ز دیبای زربفت رومی دویست

که گفتی ز زر جامه با رزیکیست

چهل خوان زرین پایه بسد

چنان کز در شهر یاران سزد

همان چند زرین و سیمین دده

بگوهر بر و چشمشان آژده

بمریم فرستاد چندی گهر

یکی نره طاوس کرده بزر

چه از جامهٔ نرم رومی حریر

ز در و زبرجد یکی آبگیر

همان باژ کشور که تا چار بار

ز دینار رومی هزاران هزار

فرستاد چون مرد رومی چهل

کجا هر چهل بود بیدار دل

گوی پیش رو نام او خانگی

که همتا نبودش به فرزانگی

همی‌شد برین گونه با ساروان

شتربار دینار ده کاروان

خبر به خسرو پرویز می رسد که فرستاده ی قیصر آمده سالار نیمروز را با سپاهی به  مشایعت فرستاده ی قیصر می فرستد و آنها با سپاه فرستاده ی قیصر به نزد خسرو می روند و وقتی او را می بینند کرنش می کنند. خانگی کنار خسرو میاید و در کنارش می نشیند 

چوآگاهی آمد به پرویز شاه

که پیغمبر قیصر آمد ز راه

به فرخ بفرمود تا برنشست

یکی مرزبان بود خسروپرست

که سالار او بود بر نیمروز

گرانمایه گردی و گیتی فروز

برفتند با او سواران شاه

به سر برنهادند زرین کلاه

چو از دور دید آن سپه خانگی

به پیش اندر آمد به بیگانگی

چنین تا به نزدیک شاه آمدند

بران نامور پیشگاه آمدند

چو دیدند زیبا رخ شاه را

بران گونه آراسته‌گاه را

نهادند همواره سر بر زمین

برو بر همی‌خواندند آفرین

بمالید پس خانگی رخ بخاک

همی‌گفت کای داور داد وپاک

ز پیروزگر آفرین بر تو باد

مبادی همیشه مگر شاه و راد

بزرگانش از جای برخاستند

به نزدیک شه جایش آراستند

شاه با خانگی تعارفی رد و بدل می کند. خانگی می گوید که هدایایی برایت آورده ایم و نامه ی قیصر را به خسرو می دهد

چنین گفت پس شاه را خانگی

که چون تو که باشد به فرزانگی

ز خورشید بر چرخ تابنده‌تر

ز جان سخنگوی پاینده‌تر

مبادا جهان بی‌چنین شهریار

برومند بادا برو روزگار

مبیناد کس روز بی‌کام تو

نوشته بخورشید بر نام تو

جهان بی سر و افسر تو مباد

بر و بوم بی لشکر تو مباد

ز قیصر درود و ز ما آفرین

برین نامور شهریار زمین

کسی کو درین سایهٔ شاه شاد

نباشد ورا روشنایی مباد

ابا هدیه و باژ روم آمدم

برین نامبردار بوم آمدم

برفتیم با فیلسوفان بهم

بران تا نباشد کس از ما دژم

ز قیصر پذیرد مگر باژ و چیز

که با باژ و چیز آفرینست نیز

بخندید از آن پر هنر مرد شاه

نهادند زرین یکی پیشگاه

فرستاد پس چیزها سوی گنج

بدو گفت چندین نبایست رنج

خسرو هم نامه را به خراد برزین می دهد و می گوید آنرا نزد سپاه بخوان. دبیر هم می گوید که این نامه ای است که به خسرو نوشته شده که زیبای و لایق گاه پادشاهی است. در نامه قیصر از جد خسرو می گوید که جد در جد پادشاه بوده اند و نهایتا می گوید که صلیبی که میسح بر ان به صلیب کشیده شده نزد شماست. آنرا به ما بدهید و این هدایا و باج را از ما قبول کنید

بخراد بر زین چنین گفت شاه

که این نامه برخوان به پیش سپاه

به عنوان نگه کرد مرد دبیر

که گوینده‌ای بود و هم یادگیر

چنین گفت کاین نامه سوی مهست

جهاندار پرویز یزدان پرست

جهاندار و بیدار و پدرام شهر

که یزدانش تاج و خرد داد بهر

جهاندار فرزند هرمزد شاه

که زیبای تاج است و زیبای گاه

ز قیصر پدر مادر شیر نام

که پاینده بادا بدو نام و کام

ابا فر و با برز و پیروز باد

همه روزگارانش نوروز باد

به ایران و تورانش بر دست رس

به شاهی مباداش انباز کس

همیشه به دل شاد و روشن روان

همیشه خرد پیر و دولت جوان

گران مایه شاهی کیومرثی

همان پور هوشنگ طهمورثی

پدر بر پدر و پسر بر پسر

مبادا که این گوهر آید به سر

برین پاک یزدان کند آفرین

بزرگان ملک و بزرگان دین

نه چون تو خزان و نه چون تو بهار

نه چون تو بایوان چین بر نگار

همه مردمی و همه راستی

مبیناد جانت بد کاستی

به ایران و توران و هندوستان

همان ترک تا روم و جا دوستان

تو را داد یزدان به پاکی نژاد

کسی چون تو از پاک مادر نزاد

فریدون چو ایران بایرج سپرد

ز روم و ز چین نام مردی ببرد

برو آفرین کرد روز نخست

دلش را ز کژی و تاری بشست

همه بی نیازی و نیک اختری

بزرگی و مردی و افسونگری

تو گویی که یزدان شما را سپرد

وزان دیگران نام مردی ببرد

هنر پرور و راد و بخشنده گنج

ازین تخمهٔ هرگز نبد کس به رنج

نهادند بر دشمنان باژ و ساو

بد اندیشتان بارکش همچو گاو

ز هنگام کسری نوشین روان

که بادا همیشه روانش جوان

که از ژرف دریا برآورد پی

بران گونه دیوار بیدار کی

ز ترکان همه بیشهٔ نارون

بشستند وبی رنج گشت انجمن

ز دشمن برستند چندی جهان

برو آفرین از کهان و مهان

ز تازی و هندی و ایرانیان

ببستند پیشش کمر بر میان

روا رو چنین تا به مرز خزر

ز ارمینیه تا در باختر

ز هیتال و ترک و سمرقند و چاچ

بزرگان با فر او اورند وتاج

همه کهتران شما بوده‌اند

برین بندگی بر گوا بوده‌اند

که شاهان ز تخم فریدون بدند

دگر یکسر از داد بیرون بدند

بدین خویشی اکنون که من کرده‌ام

بزرگی به دانش برآورده‌ام

بدان گونه شادم که تشنه بر آب

وگر سبزهٔ تیره بر آفتاب

جهاندار بیدار فرخ کناد

مرا اندرین روز پاسخ کناد

یکی آرزو خواهم از شهریار

کجا آن سخن نزد او هست خوار

که دار مسیحا به گنج شماست

چو بینید دانید گفتار راست

برآمد برین سالیان دراز

سزد گر فرستد بما شاه باز

بدین آرزو شهریار جهان

ببخشاید از ما کهان و مهان

ز گیتی برو بر کنند آفرین

که بی تو مبادا زمان و زمین

بدان من ز خسرو پذیرم سپاس

نیایش کنم روز و شب در سه پاس

همان هدیه و باژ و ساوی که من

فرستم به نزدیک آن انجمن

پذیرد پذیرم سپاسی بدان

مبیناد چشم تو روی بدان

شود فرخ این جشن و آیین ما

درخشان شود در جهان دین ما

همان روزهٔ پاک یک شنبدی

ز هر در پرستندهٔ ایزدی

برو سوکواران بمالند روی

بروبر فراوان بسایند موی

شود آن زمان بر دل ما درست

که از کینه دلها بخواهیم شست

که بود از گه آفریدون فراز

که با تور و سلم اندر آمد براز

شود کشور آسوده از تاختن

بهر گوشه‌ای کینها ساختن

زن و کودک رومیان برده‌اند

دل ما ز هر گونه آزرده‌اند

برین خویشی ما جهان رام گشت

همه کار بیهوده پدرام گشت

درود جهان آفرین بر تو باد

همان آفرین زمین بر تو باد

خسرو از شنیدن آنچه در نامه بود خرسند می شود و دستور می دهد تا برای خانگی و همراهانش جایگاهی فراهم آوردند و یک ماه آنها با خسرو می مانند و در این مدت هم به شکار و گشت و گزار می پردازند 

چو آن نامهٔ قیصر آمد ببن

جهاندار بشنید چندان سخن

ازان نامه شد شاه خرم نهان

برو تازه شد روزگار مهان

بسی آفرین کرد برخانگی

بدو گفت بس کن ز بیگانگی

گرانمایه را جایگه ساختند

دو ایوان فرخ بپرداختند

ببردند چیزی که بایست برد

به نزدیک آن مرد بیدار گرد

بیامد بدید آن گزین جایگاه

وزان پس همی‌بود نزدیک شاه

بخوان و نبید و شکار و نشست

همی‌بود با شاه مهتر پرست

برین گونه یک ماه نزدیک شاه

همی‌بود شادان دل و نیک خواه 

حال چه اتفاقی میفتد و داستان خسرو و فرستاده ی قیصر به کجا می رسد،  می‌ماند برای جلسه‌ی بعدی شاهنامه‌خوانی در منچستر. سپاس از همراهی شما. خلاصه برخی از داستان‌ها به صورت صوتی هم در کانال تلگرامی دوستان شاهنامه گذاشته می‌شود. در صورت تمایل به کانال در لینک زیر بپیوندید

https://t.me/FriendsOfShahnameh

کلماتی که آموختم

شبستان = خوابگاه شاه

بیغاره = طعنه زدن

ماغ = نوعی مرغابی با پرهای سیاه

خلوق = [ خ َ ] (ع اِ) نوعی از بوی خوش که خلاق نیز گویند. (ناظم الاطباء). قسمی بوی خوش که قسمت اعظم آن زعفران است و رنگ آن مایل بسرخی یا زردی است . (یادداشت بخط مؤلف )

ستام = [ س ِ ] (اِ) ساخت و یراق زین

فروهشته = آویخته

جناغ = [ ج ُ ] (اِ) دامنه ٔ زین اسب باشد که بعربی یون خوانند. (برهان ). غاشیه ٔ زین که اکثر از پوست پلنگ سازند

دامن برتافتن ؛ برپیچیدن دامن 

منشور = فرمان شاهی

توقیع =[ ت َ ] (ع مص ) نشان کردن بر نامه . (منتهی الارب ) (ناظم الاطباء). نشان کردن پادشاه بر نامه و منشور

 آیین بستن = آذین بستن؟  زینت، آرایش

طراز = نگار جامه

تیمار = غم خوردن

ابیاتی که خیلی دوست داشتم

 چنین تا بیامد مه فوردین

بیاراست گلبرگ روی زمین

جهان از نم ابر پر ژاله شد

همه کوه وهامون پراز لاله شد

بزرگان به بازی به باغ آمدند

همه میش و آهو به راغ آمدند

بیاورد پس گردیه گربکی

که پیدا نبد گربه از کودکی

بر اسپی نشانده ستامی بزر

به زر اندرون چند گونه گهر

فروهشته از گوش او گوشوار

به ناخن بر از لاله کرده نگار

بدیشان چنین گفت هرکو ز راه

بگردد ندارد زبان را نگاه

به خوبی مر او را به راه آورید

کزین بگذرد بند و چاه آورید

چو در پادشاهی به دیدی شکست

ز لشکر گر از مردم زیر دست

سبک دامن داد بر تافتی

گذشته بجستی و دریافتی

گر ای دون که ناچار گردان سپهر

دگرگون نماید به جوینده چهر

به تیمار کی باز گردد ز بد

چنین گفته از دانشی کی سزد

If fate is turned and bad-luck comes your way 

being upset won't take the bad-luck away

شجره نامه

 اردشیر --- شاپور--- اورمزد --- بهرام --- بهرام بهرام --- بهرام بهرامیان--- نرسی --- اومزد ---شاپور (دوم) ---اردشیر نکوکار (برادر شاپور دوم)-- شاپور سوم --- بهرام شاپور --- یزدگرد بزه‌کار (برادر بهرام شاپور) --- بهرام‌گور --- یزدگرد --- هرمز --- پیروز (برادر هرمز) ---بلاش (پسر کوجم پیروز) --- قباد (پسر بزرگ پیروز) که به دست مردم از شاهی غزل شد --- جاماسپ (برادر کوچک قباد) --- قباد (مجدد پادشاه می‌شود) --- کسری با لقب نوشین روان ---هرمزد  پسر نوشین روان، --- خسرو پسر هرمزد --- بهرام چوبین (فرمانده خسرو که ادعای شاهی کرد و به عنوان شاه  مدتی بر تخت نشسته --- خسرو پرویز مجدد بر تخت می نشیند

قسمت های پیشین

http://sharp-pencils.blogspot.co.uk/2012/11/blog-post_6.html

 چویک ماه شد نامه پاسخ نوشت 1870

© All rights reserved