Sharp Pencils: شاهنامه خوانی در منچستر

حدود هزار سال پیش ابرمرد فرهنگ و هنر ایران زمین ابوالقاسم فردوسی گوشه هایی از معرفت و تاریخ اساطیری نیاکانمان را به نظم کشید و اکنون بعد از گذشت یک هزاره از خلق این اثر، جمعی در منچستر (انگلستان) گرد هم آمده ایم تا این شاهکار هنری و ادبی ایران زمین را با هم مرور کنیم و از آن پند بگیریم. در اینجا قصد دارم که چکیده ای از آنچه در هر جلسه میاموزم را ثبت کنم

برای این جلسات از چند نسخه مختلف شاهنامه استفاده می کنیم

شاهنامه چاپ سنگی بمبئی، به سرمایه حسین شرف الدین، بخط و دقت عبادالله محمد ابراهیم، شانه العزیز، 1272 هجری

تهران، انتشارات پدیده (کلاله خاور) گوتنبرک، 1375

نیویورک، بکوشش احسان یارشاطر، جلال خالقی مطلق، 1366

شاهنامه الکترونیکی http://www.youtube.com/watch?v=dJK5sy8Llds

شاهنامه به کوشش احسان میرباقری (مدید تولید)، اوردگاه هنر و اندیشه، تهران زمستان 1396) بر اساس نسخه نه جلدی چاپ مسکو

شاید اولین نکته قابل توجه اختلاف در ابیات بین نسخه ها است که البته وقتی پای متنی به قدمت هزار سال در بین است، مسلما اختلافات جزئی بین متون چندان هم دور از انتظار نیست. ضمن اینکه در آن زمان، کتب دستی نوشته میشده و امکان جابجایی حروف و کلمات و دست بردن در لغاتی که شاید چندان واضح و یا مصطلح نبوده، هم میرود. البته در برخی از چاپهای اخیر شاهنامه غرض ورزی و مصلحت اندیشی در حذف برخی ابیات واضح بود. بنابراین سعی خواهیم کرد بیشتراز چاپ های قدیمی استفاده کنیم

به نام خداوند جان و خرد کزین برتر اندیش بر نگذرد

جلسه اول

شاهنامه با ستایش خرد شروع می شود و تفاوت بین انسان و دیگر جانداران را در خرد بشر می داند

ستایش خرد

وصف آفرینش عالم

آفرینش مردم

آفرینش آفتاب و ماه

ستایش پیغمبر

یکی از قابل تامل ترین ابیات در قسمت آفرینش مردم بیت زیر بود

ترا از دو گیتی برآورده اند به چندین میانجی بپرورده اند

با شنیدن این بیت به تئوری تکامل و خلقت بشر فکر کردم. این بیت هزار سال پیش سرایده شده یعنی هشتصد سال قبل از اینکه داروین نظریه تکامل زیست شناختی خود را اعلام کند. میانجی همچنین می تواند اشاره به معلمان پرورش روان و فکر (بزرگان علم و دین) هم باشد

لغتی که آموختم: سریر= تخت

عنوان بخش "در ستایش پیغمبر" در نسخه خطی قدیمی "در ستایش پیغمبر و یارانش" نوشته شده. متن قدیمی همچنین این ابیات را اضافه داشت

که خورشید بعد از رسولان مه نتابید بر کس ز بوبکر به

عمر کرد اسلام را آشکار بیاراست گیتی چو باغ بهار

پس از هر دوان بود عثمان گزین خداوند شرم و خداوند دین

چهارم علی بود جفت بتول که او را بخوبی ستاید رسول

جلسه دوم

فراهم آوردن شاهنامه

داستان ابو منصور دقیقی

داستان دوست مهربان

امیرک منصور

سلطان محمود

این قسمت از شاهنامه شاید بهترین بخش برای آشنایی با فردوسی به عنوان یک عالم و دانشمند باشد. چرا که سبکی که وی به کار برده، دقیقا همان است که امروزه در معتبرترین دانشگاه ها و مراکز تحقیق جهان دنبال می شود. وی با بیان شیوه جمع آوردی اطلاعات و دانسته های ماقبل خود و اعلام منابع تحقیقش در واقع ارزش و اعتبار شاهنامه را افزوده و این نکته ای است بس درخور تامل که کمتر بدان توجه شده. هم چنین بدون دخل و تصرف داستان ها را منتقل کرده. ضمن اینکه توجه به خواننده خود و نحوۀ نگارش مناسب حال عام و خاص نیز بوده

سخن هر چه گویم همه گفته اند بر باغ دانش همه رفته اند

...

تو این را دروغ و فسانه نخوان به یکسان روشن ِ زمانه مدان

دگر بد که ناچار بایست گفت همان به که دارم سخن در نهفت

...

تو این نامور نامه از نیک و بد چنان دان که تصدیقش آرد خرد

سخن هست بعضی که معقول نیست ولیکن مبر ظن که منقول نیست

اگر از پی خاص رفتی سخن نبودی یکی حشو سرتا به بن

وگر سربسر بودی از بهر عام شدی قصه ناچیز و گفتار خام

ازآن طبع را نفرتی خاستی بدو هر کسی دل نیاراستی

درآن جهد کردم که تا نیک و بد خردمند والا و اندک خرد

بیابند ارین نامۀ دلپذیر ز معقول بهره ز منقول پیر

بنزدیک دانشوران روشن است که حشو و دروغش نه جرم من است

...

یکی نامه بد از گه باستان فراوان بدو اندرون داستان

پراکنده در دست هر موبدی ازو بهره یی نزد هر بخردی

یکی پهلوان بود دهقان نژاد دلیر و بزرگ و خردمند و راد

پژوهنده ی روزگار نخست گذشته سخنها همه باز جست

زهر کشوری موبدی سالخورد بیاورد کین نامه را گرد کرد

بپرسیدشان از کیان جهان وزان نامداران و فرخ مهان

که گیتی بآغاز چون داشتند که ایدون به ما خوار بگذاشتند

چگونه سر آمد به نیک اختری بریشان بر آن روز کندآوری

بگفتند پیشش یکایک مهان سخنهای شاهان و گشت جهان

چو بشنید از ایشان سپهبد سخن یکی نامور نامه افکند بن

چنین یادگاری شد اندر جهان برو آفرین از کهان ومهان

جلسه سوم

پادشاهی گیومرت - سی سال

پادشاهی هوشنگ - چهل سال

پادشاهی طهمورت - سی سال

سیامک پسر گیومرت بوده که دیو او را می کشد. پدر به خونخواهی بلند می شود و انتقام پسر را می گیرد. بعد از گیومرت هوشنگ (پسر سیامک) جانشین پدربزرگ می شود. در دوران او کشاورزی، دام پروری و علم کار با ابزار و فلزات پرورش میابد. لباس مردم در آن دوره از چرم بوده. همچنین فردوسی پدید آمدن آتش از برخورد دو سنگ را به این زمان نسبت می دهد. پس از هوشنگ طهمورت به پادشاهی می رسد. در این دوران نخ ریسی و بافندگی آغاز می شود. خط و علم نوشتن را طهمورت از دیوی که از او امان خواسته بود میاموزد

قسمت های بعدی
http://sharp-pencils.blogspot.co.uk/2012/11/2.html